De orthodoxe kerk

Christelijke geloofsovertuigingen zijn er te kies en te keur. Volgens een recentelijk onderzoek zijn er zo’n 34.000 verschillende christelijke groeperingen in de wereld. Meer dan de helft zijn zelfstandige kerken die volledig losstaan van de hoofdstromingen binnen het christendom. Kunnen wij in deze zee van christelijke kerken zeggen dat er één kerk is die boven alle andere kerken staat? Zo’n vraag lijkt op het eerste gezicht onzinnig en zelfingenomen, maar als het zó mocht zijn, dan is dit wel de meest fundamentele vraag die een christen of een zoekende zich kan stellen: welke is de enige en ware kerk?

Is het mogelijk dat er een ware kerk is? Hoe moeten wij tegen deze vraag aankijken?

Sommigen stellen dat er geen ene ware kerk kan zijn omdat er zoveel denominaties zijn waarin God Zijn werk doet. Deze opvatting stoelt echter op een groot misverstand. Stel dat er nu een ware kerk is dan houdt dat nog niet in dat andere kerken onwaardig zijn, niet gezegend zijn. Verre van dat; God is genadig en vol medelijden en de orthodoxe visie is dat de hemel vol verassingen zal zijn voor die christenen die menen dat zij de enige ware christenen zijn.

Maar waarom zou het een absurde stelling zijn dat God de volheid van Zijn Kerk in één zichtbare gemeenschap zou hebben bewaard? Het ligt meer in de lijn van Gods zorg en liefde dat Hij voor deze voorzienigheid zorg heeft gedragen. Hij heeft dit zeker al eerder gedaan in het Volk van Israël vóór de komst van Christus. Er was maar een joods volk en dat was een te onderscheiden, zichtbare gemeenschap. Dit levert geen bewijs dat dat ook geldt voor de kerk ná Christus maar werpt wel de vraag op hoe het staat met de continuering van het geloof als het gaat over de overgang van het oude naar het nieuwe testament.

Als Gods voorzienigheid er nu voor gezorgd heeft dat Zijn volheid in een ware kerk aanwezig is wat zijn dan de kenmerken van deze kerk? Hoe kan die worden herkend?

De formulering die door alle christenen wordt onderschreven is dat de kerk een, heilig, katholiek en apostolisch is. Wat betekenen deze woorden en waarom kunnen wij stellen dat de orthodoxe kerk deze tekenen in zich draagt als de ene ware kerk nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen?

Een

Onze Heer Jezus Christus heeft Zijn Testament voor Zijn Kerk aangegeven in het Evangelie volgens Johannes, hoofdstuk 17.

[1] Zo sprak hij. Daarna sloeg Jezus zijn ogen op naar de hemel en zei: ‘Vader, nu is de tijd gekomen, toon nu de grootheid van uw Zoon, dan zal de Zoon uw grootheid tonen. [2] Hij heeft van u macht over alle mensen ontvangen, de macht om iedereen die u hem gegeven hebt het eeuwige leven te schenken. [3] Het eeuwige leven, dat is dat zij u kennen, de enige ware God, en hem die u gezonden hebt, Jezus Christus. [4] Ik heb op aarde uw grootheid getoond door het werk te volbrengen dat u mij opgedragen hebt. [5] Vader, verhef mij nu tot uw majesteit, tot de grootheid die ik bij u had voordat de wereld bestond.

[6] Ik heb aan de mensen die u mij uit de wereld gegeven hebt uw naam bekendgemaakt. Zij waren van u, maar u hebt hen aan mij gegeven. Ze hebben uw woord bewaard, [7] en nu begrijpen ze dat alles wat u mij hebt gegeven, van u komt. [8] Ik heb de woorden die ik van u ontvangen heb aan hen doorgegeven, zij hebben ze aanvaard en nu weten ze echt dat ik van u gekomen ben, en ze geloven dat u mij hebt gezonden.

[9] Ik bid voor hen. Ik bid niet voor de wereld, maar voor de mensen die u mij hebt gegeven, omdat zij van u zijn [10] – alles wat van mij is, is van u, en alles wat van u is, is van mij – en omdat in hen mijn grootheid zichtbaar geworden is. [11] Ik ben al niet meer in de wereld, ik ga naar u toe, maar zij blijven wel in de wereld. Heilige Vader, bewaar hen door uw naam, de naam die u ook aan mij gegeven hebt, zodat zij één zijn zoals wij één zijn. [12] Zolang ik bij hen was heb ik hen door uw naam, die u mij gegeven hebt, bewaard en over hen gewaakt: geen van hen is verloren gegaan behalve hij die verloren moest gaan, opdat de Schrift in vervulling ging. [13] Nu kom ik naar u toe, en ik zeg dit terwijl ik nog in de wereld ben, opdat zij vervuld worden van mijn vreugde. [14] Ik heb hun uw woord gegeven. De wereld haat hen, omdat ze niet bij de wereld horen, zoals ook ik niet bij de wereld hoor. [15] Ik vraag niet of u hen uit de wereld weg wilt nemen, maar of u hen wilt beschermen tegen de duivel. [16] Ze horen niet bij de wereld, zoals ik niet bij de wereld hoor. [17] Heilig hen dan door de waarheid. Uw woord is de waarheid. [18] Ik zend hen naar de wereld, zoals u mij naar de wereld hebt gezonden. [19] Ik heb mij geheiligd omwille van hen, zo zullen ook zij door de waarheid geheiligd zijn.

[20] Ik bid niet alleen voor hen, maar voor allen die door hun verkondiging in mij geloven. [21] Laat hen allen één zijn, Vader. Zoals u in mij bent en ik in u, laat hen zo ook in ons zijn, opdat de wereld gelooft dat u mij hebt gezonden. [22] Ik heb hen laten delen in de grootheid die u mij gegeven hebt, opdat zij één zijn zoals wij: [23] ik in hen en u in mij. Dan zullen zij volkomen één zijn en zal de wereld begrijpen dat u mij hebt gezonden, en dat u hen liefhad zoals u mij liefhad.

[24] Vader, u hebt hen aan mij geschonken, laat hen dan zijn waar ik ben. Dan zullen zij de grootheid zien die u mij gegeven hebt omdat u mij al liefhad voordat de wereld gegrondvest werd. [25] Rechtvaardige Vader, de wereld kent u niet, maar ik ken u, en zij weten dat u mij hebt gezonden. [26] Ik heb hun uw naam bekendgemaakt en dat zal ik blijven doen, zodat de liefde waarmee u mij liefhad in hen zal zijn en ik in hen.’

Hij geeft Zijn missie aan Zijn leerlingen, die later apostelen worden van Zijn boodschap. Hun eenheid is een broederschap waarbinnen allen gelijk zijn. Het is een eenheid die een afspiegeling is van de eenheid die er is tussen de Vader en de Zoon in de Heilige Geest. Deze eenheid is een getuige naar de wereld toe van de zending van Christus in de wereld en de goede boodschap die Hij bracht. Het is het fundament van de missie, van het kerkelijk leven.

De orthodoxe kerk is één kerk en haar eenheid is niet gebaseerd op een enkele christelijke leider, denominatie of paus. Haar eenheid is een eenheid in de Heilige Geest. Dit moet echter niet symbolisch worden gezien of als een oecumenisch gedachtegoed. Het is een werkelijke uitdrukking van liefde binnen het lichaam van Christus dat er respect is voor de lokale cultuur en natiën zonder dat er sprake is van een compromis naar God toe. De eenheid van de kerk van Christus is niet gecentraliseerd (er is geen paus) noch is er sprake van onafhankelijkheid of onzichtbare verbanden. Een orthodox, christelijke gelovige uit Japan zal zich, als hij een orthodoxe kerk bezoekt in Zuid-Afrika, gelijk thuis voelen.

Heilig

Een fundamentele bijbelse betekenis van ‘heilig’ is ‘zich onderscheiden van’, ‘apart gezet worden van’ . Ook dit vinden we terug in Johannes 17 waarin de Heer erkent dat Zijn vrienden zich zullen onderscheiden van de wereld en er toch volledig deel van blijven uitmaken. Zulk een toewijding aan God zal onherroepelijk leiden tot vervolging want de enige band die een christen heeft is een band met God en niet met een man of vrouw. Groeien in heiligheid komt voort uit het Kruis en wordt geleid door de Opstanding.

De orthodoxe kerk heeft niets van doen met wereldse macht als het gaat om het spirituele. Het is niet de orthodoxe kerk die de heiligheid voor zich opeist, maar het is aan de mensen om de invloed van orthodoxe getuigen door de eeuwen heen, die geleden hebben onder vervolging, te beoordelen. De orthodoxe kerk is van het begin af aan een kerk van martelaren geweest. Als de kerk een gemakkelijk leven wil hebben maakt zij zichzelf los van haar wortels en zullen haar takken verdorren. De orthodoxe kerk is altijd trouw gebleven in haar getuigenis en nederigheid tegenover God. Dat neemt niet weg dat er binnen de orthodoxe kerk regelmatig onenigheid is, maar waar is dat niet?

Katholiek

Dit woord, dat vaak verkeerd wordt begrepen, is een samenvoeging van twee Griekse woorden die ‘het geheel’ en ‘volgens’ betekenen. De betekenis van dit woord is hecht verbonden met het woord orthodox dat ‘ware geloof’ of ‘ware eredienst’ betekent. De formele titel voor iedere orthodoxe kerk is ‘de orthodox katholieke kerk van…’. Wat betekent nu het woord ‘katholiek’ en hoe hangt het samen met Johannes 17 en orthodoxie?

‘Heelheid’ of ‘volheid’ is het sleutelwoord hier (‘universeel’ wordt veelal verbonden met het ‘apostolisch’). De kerk is katholiek omdat ze niets heeft weggelaten of toegevoegd. Dat we ze ontvangen heeft van God, Zijn woorden die worden uitgedrukt in geloof en eredienst, heeft zij, levend vanuit het geloof, overgedragen van generatie op generatie. Hierin wordt zij geleid door de Heilige Geest en niet door menselijk toedoen. De waarheid die zij verkondigt kan niet voortkomen uit verdeeldheid. Waarheid is een uitdrukking van liefde. Trouw aan Christus en een sterke verbondenheid met het Lichaam van Christus heeft de orthodoxe kerk behoedt voor nieuwe doctrines, ketterijen en onchristelijke praktijken. Geen enkel lid van het Lichaam van Christus mag zichzelf losmaken van de andere leden van het Lichaam. Geduld, luisteren en dialoog karakteriseren onze zoektocht naar waarheid en ons behoud van de waarheid. Deze dialoog omvat de gehele mondiale orthodoxe kerk. Eenheid in leer en eredienst, in orthodoxa en orthopraxis kan alleen maar worden gebouwd op eenheid en consensus. Zelfbeperking en het uitdragen van de boodschap zonder schaamte zijn niet tegenovergesteld aan elkaar maar balancerende mechanismen. Zó behoudt de orthodoxe kerk haar volheid en haar geloof en leven zonder onderbreking, openstaand voor wat God te bieden heeft door Zijn Geest, vandaag en morgen. Deze weg, aangestuurd door de Heilige Geest, wordt door de orthodoxe kerk de Heilige Traditie genoemd. Traditie omvat de Schrift als haar normatieve maatsstaf maar verwijst ook naar de Vaders van de Kerk, de Geloofsbelijdenis, het leven van de heiligen en zelfs christelijke kunst (iconografie). Dit naadloze geheel, onder leiding van de Schrift die voortdurend in de gedachte van de Kerk aanwezig is geeft aan de orthodoxie haar voortdurende samenhang; haar katholiciteit.

Apostolisch

De grondbetekenis van ‘apostel’ in het Grieks is ‘gezonden worden’. De Kerk is apostolisch omdat ze gezonden is naar de gehele wereld. Het Evangelie is een universele boodschap en richtlijn voor alle mensen. ‘Apostolisch’ omvat alle woorden die hierboven al zijn omschreven: één, heilig en katholiek. De apostolische boodschap en richtlijn wordt in stand gehouden door deze continuïteit. Haar zekerheid vindt ze in de zogenaamde apostolische successie. Zij die als eerste werden gezonden, de apostelen en de apostel-gelijken (inclusief vrouwen zoals Maria Magdalena en Nina van Georgië), zijn onze levende band met het geloof van onze vaders en moeders die door de Heilige Geest zijn uitgezonden naar de wereld om te preken en te leven vanuit het Evangelie. De geschiedenis heeft echter laten zien dat er meerdere malen een breuk is ontstaan in deze successie. Het bestaan van 34.000 christelijke denominaties is hiervan een trieste getuigenis. De orthodoxe kerk heeft zulke tragische deformaties en scheidingen kunnen voorkomen door binnen de levende en leven-gevende stroom te blijven van de traditie. Zij is Een, zij is Heilig, zij is Katholiek… en daarom is zij Apostolisch.

Welke stap zou ik zelf kunnen zetten?

Christendom is noch abstract noch theoretisch. Het wordt niet geleefd door het lezen van boeken, hoe behulpzaam die ook kunnen zijn (bijvoorbeeld de geschriften van de Vaders van de Kerk). Christendom moet ervaren worden en worden geleefd ‘in communio’, binnen het Lichaam van Christus, dit is de Kerk. Mocht je geïnteresseerd zijn om je verder te verdiepen dan is het leggen van contact met een orthodoxe kerk aan te bevelen.

Veel gestelde vragen

Is uw kerk joods?

Nee. Wij zijn christenen.

O, dan bent u orthodox protestants?

Nee, wij zijn noch protestants, noch Rooms-katholiek.

O, bedoelt u ‘oosters orthodox’?

Ja, behalve dan dat we als Nederlanders van en in ‘het westen’ zijn. Het ‘westen’ was ook orthodox in het eerste millennium van onze geschiedenis. Alle Nederlandse heiligen en de geschiedenis waren in de eerste duizend jaar deel van de wereldwijde orthodoxe Kerk.

Is het hetzelfde als ‘Grieks-orthodox’ en ‘Russisch-orthodox?

Ja, maar de orthodoxe Kerk is één Kerk. Echter, de kerkorganisatie in het westen valt uiteen in verschillende ‘jurisdicties’, of bestuursorganen van verschillende afkomst binnen de Ene Kerk. De Russisch-orthodoxe kerk wordt geleid door de patriarch van Moskou; de Grieks-orthodoxe kerk door de patriarch van Constantinopel. Van beide patriarchaten zijn er parochies in Nederland.

De leer en eredienst van iedere jurisdictie en parochie is hetzelfde, maar in sommige parochies gebruikt men andere talen dan het Nederlands.

Orthodox christendom verschilt op een aantal punten van het Rooms-katholicisme en protestantisme. De volgende vragen en antwoorden gaan daarop in.

Ik heb altijd gedacht dat er maar twee stromingen binnen het christendom zijn, protestant en katholiek. Hoe kunt u nu beweren dat u geen van beide bent?

Het orthodoxe standpunt is dat het Rooms-katholicisme een middeleeuwse aanpassing is van de oorspronkelijke orthodoxe kerk in West-Europa, en het protestantisme een latere poging terug te keren naar het oorspronkelijke geloof. Volgens onze opvatting is de Reformatie niet ver genoeg gegaan in haar hervorming.

Wij verschillen van het Rooms-katholicisme als het gaat om de pauselijke autoriteit, de aard van de Kerk en andere fundamentele kwesties. Historisch gezien is de orthodoxe kerk zowel ‘pre-protestant’ als ‘pre-Rooms-katholiek’ in die zin dat veel moderne Rooms-katholieke leerstellingen veel later ontwikkeld zijn in de christelijke geschiedenis.

Het woord katholiek is een Grieks woord dat betekent ‘te maken hebbend met heelheid’. Wij zien onszelf als ‘katholiek’in die zin dat wij het gehele geloof verkondigen en praktiseren. In feite is de volledige titel van onze kerk de orthodoxe katholieke Kerk.

Wij vinden dat de protestanten dicht tegen de orthodoxie aan staan wat betreft de nadruk op persoonlijk geloof en de Schrift. Rooms-katholieken identificeren zich met de orthodoxie voor wat betreft de rijke liturgische eredienst en het sacramentele leven. Rooms-katholieke bezoekers zeggen dan ook vaak dat de eredienst hen herinnert aan de vroegere Latijnse Hoogmis.

Veel strijdpunten tussen protestanten en de rooms-katholieken (zoals woord versus sacrament of geloof versus werken) hebben zich nooit voorgedaan binnen de orthodoxe kerk. Wij geloven dat de orthodoxe theologie voor veel twistpunten binnen de ‘westerse’ denominaties een oplossing biedt.

Waarom noemt u zich ‘orthodox’?

Het woord orthodox is voor het eerst gebruikt door de oudste christelijke Vaders van de Kerk, om de christelijke schrijvers van de eerste eeuwen van het christendom te typeren. Orthodox is een combinatie van twee Griekse woorden: orthos en doxa.

Orthos beteken ‘recht’ of ‘correct’ (je vindt het bijvoorbeeld terug in het woord orthopedagoog, wat in Grieks de juiste opvoeding voor kinderen betekent). Doxa betekent zowel ‘glorie’, ‘eredienst’ als ‘leer’. Het woord orthodox betekent zowel ‘de geëigende eredienst’ als ‘de correcte leer’.

De orthodoxe kerk van nu is identiek aan de ongescheiden kerk van het eerste millennium. De protestante hervormer Maarten Luther heeft eens geschreven dat het pure geloof van het oorspronkelijke christendom terug te vinden is in de orthodoxe kerk.

Dan kan het niet anders dan dat u een conservatieve kerk bent.

Tegenwoordig hebben de woorden ‘conservatief’ en ‘liberaal’ de betekenis van elkaar conflicterende standpunten. Maar al te vaak dekken deze begrippen echter niet de lading.

Zeven maal tijdens het eerste millennium hebben christelijke leiders van de wereldwijde kerk, die van Groot-Brittannië tot Ethiopië en van Spanje en Italië tot Arabië omvatte, elkaar ontmoet om te spreken over cruciale geloofspunten. De orthodoxe kerk is in die zin conservatief dat zij niets heeft toegevoegd of heeft weggelaten van wat toen tijdens die bijeenkomsten, de Zeven Oecumenische Concilies, is vastgesteld. Maar dat conservatisme maakt ons vaak ook weer liberaal als het gaat om vraagstukken als burgerlijke vrijheden, sociale rechtvaardigheid en vrede. Wij zijn conservatief, of beter gezegd traditioneel, in onze liturgische eredienst.

Waar gelooft u nu in, de Bijbel of de Traditie?

Een goed en kort antwoord is ‘ja’! Deze vraag geeft nu juist een polariteit weer (d.i. Bijbel tegenover Traditie) die niet aanwezig is binnen de orthodox christelijke levensvisie.

‘Traditie’ of in het Grieks paradosis is een woord dat vaak wordt gebruikt in het Nieuwe Testament, zowel als werkwoord als zelfstandig naamwoord. Als voorbeeld 1 Kor. 11, 23 waar Paulus zegt ‘ik heb u overgeleverd wat ik van de Heer heb ontvangen ’ (zie ook 1 Kor 11,2 en 2 Thess 2,15 en 3,6).

Traditie betekent dat wat wordt overgedragen, doorgegeven. Het Nieuwe Testament maakt een onderscheid tussen de ‘menselijke tradities’ en de Traditie, d.i. het geloof dat Christus aan ons heeft doorgegeven door de Heilige Geest. Datzelfde geloof werd beleden en gepraktiseerd enkele tientallen jaren voordat het Nieuwe Testament tot ons kwam in schrift en als canonieke (d.i. officiële) status. Wij beschouwen de traditie als tijdloos, oud en toch altijd nieuw.

Wij maken onderscheid tussen Traditie (met hoofdletter T), wat het geloof en de praktijk inhoudt van de Ongescheiden Kerk, en tradities (met kleine t), wat de lokale of nationale gewoontes inhoudt, Vanwege veranderende omstandigheden, worden sommige gedeelde tradities aangepast of er buiten gezet vanwege de Traditie.

De geschriften van het Nieuwe Testament zijn hoofdzakelijk geschreven als getuigen van de Traditie. Orthodoxe christenen geloven daarom dat de Bijbel, als het geïnspireerde geschreven Woord van God, het hart van de Traditie is. In het Nieuwe Testament wordt de orthodoxe leer en sacramentele praktijk aangegeven of symbolisch weergegeven. Dat was al zo in de Kerk van de eerste eeuw na Christus.

De Traditie is getuige van de beslissingen van de Zeven Oecumenische Concilies, de Geloofsbelijdenis van Nicea, de geschriften van de Kerkvaders, door de liturgische eredienst en iconografie van de Kerk, en het leven van de Heiligen.

Bedoelt u dat orthodoxen geloven dat de eredienst gebaseerd is op de Bijbel? Ik zou graag willen weten waar.

De christelijke kerk heeft de eredienst geleerd in de joodse tempel en synagoge. Voortdurend wijst het Nieuwe Testament ons op het gegeven dat Jezus, Paulus en de andere regelmatig deelnamen aan de eredienst in joodse gebedshuizen (bijvoorbeeld Luk 4, 16; Hand 3,1 en 17,1-2). Archeologische fondsen en hedendaagse joodse praktijken laten zien dat de eredienst in de synagoge een hoog liturgisch niveau had. Het was en is een gemeenschapsgebeuren dat georganiseerd gebeurt, ceremonieel en respectvol (1Kor 14,40).

De Franse bijbeldeskundige Oscar Cullman laat in zijn boek Vroeg christelijke eredienst overtuigend zien dat als Johannes in zijn boek Openbaring over de Hemelse Eredienst spreekt hij zich baseert op het Hebreeuwse gebruik de Hemelse Eredienst te omschrijven in termen van de aardse liturgie. De schrijvers van de Bijbel zagen de aardse eredienst als een schaduw of typos van de Hemelse Liturgie (zie Jes 6, Heb 8, 4-6). Met andere woorden, een bijbelpassage zoals het vierde en vijfde hoofdstuk uit het Boek van de Openbaring geeft ons een accuraat beeld van de vroege christelijke eredienst. Deze dienst komt erg overeen met de hedendaagse orthodoxe eredienst.

De orthodoxe eredienst is eveneens sterk gebaseerd op de Schrift in die zin dat het een aaneenschakeling is van schriftuurlijke citaten, parafrases, verwijzingen en allusies. Het is, bijna letterlijk, bidden vanuit de Bijbel.

Ook al is de eredienst in het Nederlands, gebruiken we moderne melodieën, onze dienst is in de kern identiek aan die van de vroege christelijke kerk. Vandaar dat onze eredienst in de ogen van protestanten en Rooms-katholieke bezoekers een beetje ‘vreemd’ is. Vaak horen we dat ‘uw eredienst is mooi, de muziek prachtig, maar toch voelt het vreemd’.

Het lijkt wel of u op een rigide wijze vastzit aan uw Traditie. U gaat er toch vanuit dat die niet veranderd?

De Traditie, als een verzameling van basisprincipes die als leidraad dienen voor onze wereldvisie, is een constante. Hoewel het een constante is vraagt het soms wel om verandering. Een simpel voorbeeld: de Traditie schrijft voor als het gaat om de eredienst om die te vieren in de taal die begrepen wordt door de gelovigen. De Liturgie vraagt daarom regelmatig om een aanpassing van de liturgische taal. Verder vraagt de Traditie van ons een voortdurende verandering van onszelf als persoon, want door de leiding van de Heilige Geest groeien wij spiritueel en beantwoorden wij steeds meer de roep van God in Jezus Christus.

Kennen jullie ook de Maagd Maria, Heiligen, het bidden voor overledenen en de Biecht net zoals de katholieken?

Er zijn raakvlakken tussen het orthodoxe en Rooms-katholieke geloof wat betreft deze punten en de hedendaagse Rooms-katholieke praktijk.

Wij vereren de Maagd Maria als ‘roemrijker dan de Cherubijnen en glorierijker dan de Serafijnen’ omdat zij de vrouw is die Christus heeft gebaard, Die het Woord van God is, en die God is (in het Grieks Theotokos). Wij noemen haar gezegend en zien haar als de grootste onder de zendelingen want haar bijzondere missie was het om het Woord van God aan de wereld te geven (Luk 1, 43, 48; Joh 1,1,14; Gal 4,4).

Wij vereren ook de andere grote mannen en vrouwen in het leven en de geschiedenis van de Kerk – aartsvaders, profeten, apostelen, predikers, evangelisten, martelaren, belijders en asceten – die hun leven geheel en al gewijd hebben aan de Heer. Wij zien hen al rolfiguren, als voorbeelden van een diep doorleeft christelijk geloof. Deze mannen en vrouwen worden heiligen genoemd. Wij geloven dat mensen zoals Paulus – in hun toewijding aan Christus – een heilig leven hebben geleid wier voorbeeld wij proberen na te volgen, net zoals zij Christus navolgden.

Ook geloven wij dat door de verrezen Christus, het gebed de grens tussen leven en dood overstijgt en dat zij die ons zijn voorafgegaan ook voor ons bidden, zoals wij ook hen gedenken in onze gebeden. In Christus zijn wij een familie (Heb 12,1; 2Tim 1,16-18).

Zoals aangegeven in Joh 20,21-23 en Jakobus 5,14-16 praktiseren wij de sacramentele biecht en vergeving van zonden. De priester is de sacramentele bedienaar van Christus. De priester verleent sacramenteel de vergiffenis van Christus. Hij is het niet zelf die vergeeft.

Staat deelname aan de communie open voor iedereen?

In strikte zin staat de communie in de orthodoxe kerk open voor alle boetvaardige gelovigen. Dat houdt in dat wij verheugd zijn als nieuwe leden toetreden tot de orthodoxe kerk. De orthodoxe opvatting van ‘communie’ is geheel holistisch, en fundamenteel verschillend van de meeste andere christelijke groepringen. Wij zien het begrip ‘Heilige Communie’ als ‘het in gemeenschap zijn’, ‘volle communie’, ‘intercommunie’ en ‘gemeenschap van gelovigen’.

De Heilige Communie ontvangen in de orthodoxe kerk, of welk ander sacrament (mysterie) dan ook, wordt gezien als een verklaring van volledige instemming met het orthodoxe geloof. Wij heten iedereen van harte welkom in onze diensten, maar alleen zij die lid zijn van de orthodoxe kerk en zich door biecht en vasten hebben voorbereid op het ontvangen van het sacrament mogen naderen tot de Heilige Mysteriën.

Waarom hebt u toch allemaal van die schilderijen in uw kerk?

Iconen zijn geen schilderijen in de zin van een weergave van het afgebeelde. Zij zijn veeleer stilistische en symbolische weergaven van de goddelijke mensheid. (2Petr 1,4; 1Joh 3,2). Iconen zijn voor orthodoxen sacramentele tekens van Gods Wolk van Getuigen (Heb 12,1). Wij aanbidden de iconen niet maar zien ze als vensters naar de hemel. Net zoals de Bijbel zijn iconen aardse contactpunten met de transcendente werkelijkheid.

In het Nieuwtestamentisch Grieks wordt Christus meerdere malen de icoon (beeld) van God de Vader genoemd. (2Kor 4,4; Kol 1,15; Heb 1,3). De mens was oorspronkelijk ook geschapen als beeld en gelijkenis, als icoon van God (Gen 1,27).

10.Is deze ouderwetse leer en eredienst niet een beetje irrelevant voor het hedendaagse leven hier in Nederland?

Wij geloven dat God bestaat en wel in de meest letterlijke zin. Hij is geen verzinsel van vrome fictie of wishful thinking. God en Zijn wil zijn onze ‘topprioriteit’. Wij geloven dat het Woord van God Mens is geworden in Jezus van Nazareth. Wij geloven dat onze Heer Jezus verrezen is uit de dood met een getransfigureerd en stralend fysiek lichaam. Wij geloven dat een leven zonder God leeg en betekenisloos is.

Wij bemerken dat mensen vaak praten over ‘de bedoeling en betekenis van het leven, van relaties, van de mensheid’ en ‘hoop voor de toekomstige mensheid’ enzovoorts. Uiteenlopende stromingen die antwoorden geven op deze vragen spreken steeds meer mensen aan. Dit geeft aan dat mensen hongerig zijn naar antwoorden waarvan wij geloven dat die door God gegeven zijn en door Hem geopenbaard zijn door Zijn Woord, en dat is Jezus Christus.

Wij geloven dat menselijke waarden aan ons zijn geopenbaard door God; zij dienen als een constante gids voor onze vaak wetenschappelijk geschoolde kennis. Nieuwe uitdagingen gaan we aan vanuit deze basiswaarden.

Het is onze ervaring dat onze eerbiedwaardige Liturgie en onze oude christelijke leer over God en de opvatting over het menselijk leven nog steeds relevant zijn voor het hedendaagse leven. Zij zijn onze richtlijn. Zij zijn onze zingeving in een tijd die blootgesteld staat aan voortdurende veranderingen, verwarring en conflicten.

God is de Bron van alle bedoelingen; wij geloven dat ‘nobele menselijke ideeën’ zoals waarheid, schoonheid, vrijheid en liefde, niet zomaar ‘ideeën’ zijn maar werkelijk kenmerkend zijn voor de ware Heer.

In en door Christus Jezus openbaart God Zichzelf in menselijke begrippen en in menselijke woorden als de Ene die gelijkertijd Drie is als Persoon, de Drieëenheid. Het woord ‘persoon’ in de klassieke christelijke theologie is niet het enkelvoud van het woord ‘mensen’ ; God is niet ’Drie mensen’. Persoon betekent hier zoiets als ‘ik’, of ‘onderwerp’ zoals het onderwerp van een zin. De Ene God heeft Zich geopenbaard als bestaande uit drie persoonlijke Centra van Zijn. God is daarom noch alleen noch eenzaam want de Ene Heer is ook de ultieme Gemeenschap van Personen. God als Drieëenheid is het model en de bron van menselijk interpersoonlijke gemeenschap en broederschap.

De mens is geschapen met de eigenschap om mystieke eenheid te hebben met God. Het huwelijk is een favoriet bijbels beeld van deze eenheidsrelatie. Onze eigenschap tot mystieke eenheid was echter snel beschadigd door een menselijke fout, door eigenwijsheid en het kwade (de zonde). Vanwege Gods onuitputtelijke liefde, is onze potentie tot eenheid met God weer hersteld, hernieuwd en getransfigureerd door Christus Jezus. Christus laat ons aan Zijn leven deelnemen door Zijn Woord en de Sacramenten. In Christus en de Heilige Geest ervaren wij de verschillende niveaus van mystieke eenheid met God in ons leven.

Wij geloven dat het uiteindelijke doel van ons leven is om deelgenoot te worden van de Goddelijke natuur door de genade van de Heilige Geest, door gebed, sacramenten, studie van het Woord, vasten, zelfdiscipline en actieve liefde voor de anderen. Alle andere menselijke projecten en doelen, hoe nobel en belangrijk ook, zijn en blijven secundair als het gaat om betekenisverlening van het menselijk leven.

(Dit is een korte uiteenzetting van het Orthodoxe geloof en stipt slechts enkele onderwerpen aan. Als u meer zou willen weten dan bent u welkom met uw vragen en opmerkingen.)

Enkele feiten:

Er zijn ongeveer 250 miljoen orthodoxe christenen in de wereld;

De meesten wonen in Griekenland, Roemenië, Bulgarije en Servië, Rusland en Oekraïne;

Een paar duizend Nederlanders zijn orthodox;

Zowel in Europa, Azië, Centraal Afrika a nadere delen van de wereld zijn orthodoxen actief.

Leidraad hoe Orthodox te worden

Inleiding

Dit artikel is een korte inleiding en wilt u een paar aanwijzingen geven over de orthodoxe kerk. De orthodoxe kerk heeft een rijke traditie die het waard maakt om lid van te zijn en u te leiden in uw leven. Doel van de orthodoxe kerk is om u zo dicht als mogelijk te brengen bij de Verlosser, om u heilig te maken en u te geleiden naar het eeuwig leven. De Traditie is niet een doel op zich maar gegeven door God, vol van de Heilige Geest, en vervulling van het Evangelie. Christendom is ‘de dood van de godsdienst’ in die zin dat wij leven in geloof en liefde in Christus Jezus onze Heer. Dat houdt in dat de Traditie onvoorstelbaar rijk, gevarieerd en meegaand is.

Met Traditie bedoelen wij hetzelfde als wat Sint Paulus zei tegen Sint Timoteüs (2Tim 1,14): de Heilige Schrift, de Sacramenten (waarvan er veel zijn), de diensten en gebeden, de feesten, het vasten en de aalmoezen, de heiligen en martelaren, de kalender, de inrichting van het huis en de Tempel, biecht en geestelijke vaders … enzovoorts. Beetje bij beetje zult u de Traditie leren kennen en een plek kunnen geven in uw leven.

Er zijn mensen die de orthodoxe kerk trachten te veranderen. En telkens weer worden ze teleurgesteld. Niet alleen zal de kerk niet veranderen maar deze mensen zullen zichzelf buiten de kerk plaatsen op een plek die zij zelf bepalen. U moet voor God verschijnen als een leerling van het Evangelie, niet als een rechter. De orthodoxe kerk heeft een gastenlijst, geen a la carte-menu – om haar doel te bereiken. Ga, rustig, nederig en respectvol van start. Probeer niet alles tegelijk te doen want dat kan tot overmoed leiden. De demonen zullen proberen om u zoveel mogelijk tegelijk te laten doen, en zullen trost zijn als u faalt en u afkeert (St. Anthonius de Grote). Volg het advies van een wijze spirituele vader die u alles bijbrengt in het juiste tempo zodat u kunt groeien in de traditie.

Erg belangrijk!

De beste manier om kennis te maken met en te leren over de orthodoxe kerk is op te trekken met orthodoxe gelovigen. Orthodoxie is een rijke traditie en een ‘zoomloos kleed’. U moet het bij anderen afkijken om het vervolgens zelf eigen te maken.

Orthodox worden:

Neem een besluit maar haas je niet!

Het eerste wat u zich moet realiseren is dat er geen haast is. U zult niet opgejaagd worden om orthodox te worden. Net zo zal een priester zich niet laten opjagen om u op te nemen in de kerk. Pas wanneer de tijd rijp is zult u worden opgenomen als lid van de orthodoxe kerk. En die tijd kan lopen van direct tot meerdere jaren. De Kerk stelt u als persoon centraal en heeft het beste met u voor. Niemand zal u dwingen om orthodox te worden en als u besluit om het niet te worden dan hopen wij dat u in ieder geval dat u iets hebt mee kunnen nemen op uw pelgrimagetocht die u misschien wel verder samen met ons wilt afleggen.

Bewust worden van de reis die u tot nu toe hebt afgelegd

Het is een begrijpelijke vraag die mensen zich wel eens stellen of ze tot nu toe de verkeerde weg hebben gevolgd. Het antwoord is: ‘Nee, die weg heeft u naar hier gebracht’. Als het op uw weg ligt om orthodox te worden betekent dat niet dat uw vroegere keuze verkeerd is geweest toen u hebt gekozen voor een andere geloof of levensovertuiging. U dient dankbaar te zijn voor hen die u op uw reis hebben begeleid. Ook moet u het niet zien als een verraad tegenover het verleden. Philipus was een volgeling van Johannes de Doper totdat het Lam Gods aan hem verscheen. Hij verliet Johannes en volgde Christus.

Roeping

De Redder roept iedereen tot Zich om Hem te volgen op de Weg. De wijze waarop iemand wordt geroepen verschilt van persoon tot persoon. U zult uw priester vaak ontmoeten en u zult catechese bij hem volgen voor een bepaalde periode. U gaat de diensten bezoeken in de dichtstbijzijnde orthodoxe kerk om zó bekend te raken met de diensten en de parochiegemeenschap.

Missie

De missie van de Kerk is niet veranderd. De Kerk bestaat om de Goddelijk opdracht te vervullen, namelijk om van alle volken leerlingen te maken. Mensen vragen vaak wat ze moeten doen als ze zijn opgenomen in de kerk? Wat is mijn taak? Dat kunnen wij u niet zeggen. De Heilige Geest zal u de richting wijzen …catecheet … bewakers … dienaren en zangers … priester … leraar… leider … evangelist … monnik … iconenschilder … tapijtenmaker … vrijwilligerswerker … ouder … enz. Een ding staat vast: er is veel te doen voor de leden van de orthodoxe kerk. Belangrijk is dat u zout en licht bent op de plek waar u leeft.

Hoe wordt u opgenomen

Belangrijk is het dat u zich afvraagt waartoe God u heeft geroepen. Dat kan tot gevolg hebben dat u de koe bij de hoorns vat, een priester gaat zoeken en op een dag zegt: ‘Vader, ik verzoek u mij op te nemen in de orthodoxe kerk’. De tussenliggende tijd tot aan de opname kan erg verschillen. Voor sommigen is dat onmiddellijk (zoals de eunuch in het Boek Handelingen) of meerdere jaren (zoals bij H. Constantijn).

Gedurende deze tijd zult u een aantal praktische dingen worden geleerd (bijvoorbeeld hoe de communie te ontvangen) en de priester zal u catechese geven en u voorbereiden.

Peetouders

Iedere persoon die wordt opgenomen krijgt een peetouder. Dat moet iemand zijn van hetzelfde geslacht, ouder in leeftijd en belijdend orthodox gelovige.

Keuze voor een naamheilige

Dit is geen kleinigheid. Veel mensen hebben al een christelijke naam, die door de orthodoxe kerk wordt erkend, maar er zijn mensen die dat niet hebben. Als u een christelijke naam hebt dient u een afweging te maken of u van naam wilt veranderen. Als u geen christelijke naam hebt dient u te kiezen uit de lijst van patroonheiligen van de kerk. De priester kan u daarbij helpen. Als u een naamheilige hebt vraagt u hem/haar dagelijks om zijn/haar gebed, viert u zijn/haar naamdag samen met de andere gelovigen die voor u zullen bidden op deze dag. Sommige mensen identificeren zich zodanig met de heilige dat ze zijn/haar leven navolgen: bijvoorbeeld zoals Nikolaas of Basilius gaan zij wezen helpen, of zoals Johannes de Barmhartige gaan zij zich richten op vrijwilligerswerk enz.

Doopsel of chrismazalving?

Dat hangt af van of u reeds geldig bent gedoopt. Ongedoopte kinderen en volwassenen worden gedoopt en ontvangen de chrismazalving (Heilige Olie voor de ontvangst van de Heilige Geest). Diegenen die gedoopt zijn in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest ontvangen doorgaans de chrismazalving. Doe navraag bij de priester.

Hoe een leven van gebed je eigen maken

Hier kan slechts worden volstaan met een korte handleiding. Raadpleeg altijd uw geestelijke vader.

De Schrift

Belangrijk is dat u de Schrift dagelijks leest. Er zijn uitgaven voor zowel de Apostellezingen als de Evangelielezingen zoals die worden gelezen in de orthodoxe kerk in Nederland. Voor informatie en bestelling kunt u een e-mail sturen naar Diaken John Sewter (icgsewter@prettel.nl) van de Russisch orthodoxe parochie H. Nikolaas van Myra te Amsterdam, contact opnemen met het Klooster “Geboorte van de MoederGods” in Asten of het Klooster Heilige Joannes de Doper.

Iconen

De volgende iconen zouden niet mogen ontbreken in uw huis: Christusicoon, MoederGods icoon met het kind Christus dat naar haar wijst, de Voorloper (H Johannes de Doper) en een icoon van uw naamheilige. Sommige gelovigen hebben een icoon van patroon van de familie. Maakt u de gewoonte eigen om staande te bidden voor de iconen met uw open ogen en met een open hart.

De iconenhoek

Creëer in uw huis een plek voor het gebed. Hoewel je overal kunt bidden hebben orthodoxen vaak een iconenhoek die het hele huis heiligt. De iconen wordt vaak zodanig opgehangen dat de gelovige, biddend vóór de iconen, gericht is op het oosten. De Christusicoon hangt iets hoger dan de MoederGods icoon die links hangt; de icoon van de Voorloper hangt rechts, op gelijke hoogte van de MoederGods icoon. Hang de iconen niet te hoog zodat iedereen ze kan vereren. Op een tafeltje of lessenaar onder de iconen ligt een Bijbel, staat een handwierookvat met kooltjes, wierook, een kandelaar met kaars of een olielampje, een gebedenboek of Liturgikon (boek waarin de diensten van de Kerk staan), en, als u dat wil, bloemen. U kunt ook uw huwelijkskronen, doopkaarsen e.d. bewaren in de iconenhoek.

Kalender

Zowel op schrift als op internet zijn er kalenders voor het kerkelijk jaar te vinden (o.a. http://www.goarch.org/en/chapel/calendar.asp). Hierin kunt u de dagheilige terugvinden, de feesten, de vastendagen. Vanwege de verschillende tradities binnen de orthodoxe kerk wat betreft de dagelijkse lezingen is het raadzaam bij de priester na te vragen hoe u een leesrooster kunt krijgen.

Gebedsuren

Deze zijn: Vespers (18:00 uur), Completen (21:00 uur), Middernachtgebed, Mertten (03:00), 1^e uur (06:00 uur), 3^e uur (09:00 uur), 6^e uur (12:00 uur) en het 9^e uur (15:00 uur). In de praktijk komt dit neer op: 18:00 uur 9^e uur en Vespers (of Completen in de Grote Vasten), voorafgaande aan de Liturgie: Metten en het 1^e, 3^e 3n 6^e uur. Dit zijn de tijden die door kloosters worden gevolgd. Kloosters zijn een voorbeeld voor ons gelovigen vandaar dat de gebedstijden door parochiekerken grotendeels worden nagevolgd (bijvoorbeeld op Grote Feesten en op zaterdag en zondag). Thuis zult u zich veelal beperken tot de ochtend- en avondgebeden zoals die terug te vinden zijn in het ‘Orthodox Gebedenboek’ (uitg. Ten Have, Kampen, 2000, 342 blz. 90-259-5196-1).

Geestelijke vader/gids

Helaas zijn er in deze droevige tijd waarin de Kerk zich bevindt weinig Geestelijke Vaders die daadwerkelijk sturing krijgen door God om zó hun kinderen te kunnen leiden. Gelukkig zijn er onder ons die al het een en ander hebben meegemaakt en al een hele afstand hebben afgelegd binnen het orthodoxe geloof om zó een helpende hand te kunnen zijn voor anderen. De parochiepriester zal veelal de aangewezen persoon zijn om u te leiden. Hij zal veelal uw biechtvader zijn en zal u begeleiden en aangeven wanneer hij van u verwacht te biechten en de frequentie van deelname aan de Heilige Communie.

Een kerk binnenkomen / bijwonen van diensten

Hoe te kleden?

Kleed u eenvoudig, netjes en respectvol. Mannen dragen lange broeken en hemden met mouwen die zeker tot aan de ellebogen komen. Vrouwen dragen rokken tot aan de knieën of lager of een lange broek en de armen zijn tenminste bedekt tot aan de ellebogen. Het dragen van hoofddoeken komen we nog tegen in de Slavische kerken, minder in de Griekse kerken, maar iedere vrouw is vrij er een te dragen als ze dat wilt. Draag zoveel mogelijk losse kleding zodat u genoeg bewegingruimte hebt.

Gebedsintenties

Op verschillende manieren kunt u vragen om voor mensen te bidden tijdens de diensten in de kerk:

Voor de Liturgie: geef de priester een lijstje met namen van diegenen die u wilt herdenken tijdens de Proskomidie (de voorbereiding van de Gaven die de priester doet vóórdat de Liturgie begint). Uw eigen naam zet u bovenaan het briefje; in de linker kolom de levenden, te beginnen met orthodoxe gelovigen (vergeet niet de priester te vermelden die voor u bidt!) en eindigend met niet- orthodoxen; de rechter kolom de orthodoxe overledenen die u wilt herdenken en vervolgens niet-orthodoxe overledenen. U levert uw briefje in; in Slavische kerken koopt u een klein broodje (prosfoor) en dat geeft u samen met het briefje af aan een altaardienaar.
Voor de overledene(n): voor hen kunt u een aparte dienst aanvragen, de Pannichida. U dient dan te zorgen voor Kolliva (een tarwegerecht waarvoor verschillende recepten bestaan[1]) dat aan het einde van de dienst wordt uitgedeeld aan de aanwezigen. Gebruikelijk is om een Pannichida aan te vragen 40 dagen ná het overlijden, vervolgens drie maanden ná het overlijden; zes maanden; negen maanden; een jaar en vervolgens elk jaar op de sterfdatum.

Teken van het kruis

Vaak vragen mensen wanneer ze het kruisteken moeten maken. Hierop is geen eenduidig antwoord te geven. Kijk naar wat de parochianen waar u op bezoek bent doet.

Hoe maken orthodoxen het kruisteken? Buig voorover, laat de armen langs uw lichaam hangen, sta rechtop, breng duim, wijs- en middelvinger bij elkaar (zij representeren de Drie-eenheid), de twee andere vingers buig je naar de handpalm toe (zij staan voor de twee naturen van Christus: volledig God en volledig Mens). Door met de hand te wijzen naar u maakt u het teken van incarnatie (menswording) van God. Raak het voorhoofd aan, de borst, de rechterschouder en tot slot de linkerschouder. Zó offeren wij onze gedachten (hoofd), gevoelens (borst), onze goede daden (rechts) en slechte daden (links) op aan God en vragen om vergiffenis. Het teken van rechts naar links herinnert ons er aan dat de “Goede” dief die tegelijk met Christus werd gekruisigd naar het Paradijs ging.

Vereren van iconen

Staande voor iconen bidden wij, wetende dat zij geverfd zijn op hout of soms geprint op papier. De beeltenis representeert de persoon of de gebeurtenis of leer. Iconen hebben vaak een belangrijk aandeel gehad bij de beantwoording van gebeden en wonderen, en sommige vloeien geurende olie. Iedere icoon representeert Christus. Wij vereren de heiligen die op de iconen staan omdat zij vol van de Heilige Geest waren en zijn en ons zó hebben kunnen leiden naar Christus. Bij het vereren van een icoon maken wij twee keer het kruisteken met twee keer een buiging, kussen vervolgens de voet van de afgebeelde heilige en maken vervolgens weer een kruisteken met buiging. Als er geen voet staat afgebeeld dan de hand; als er geen hand is de haren.

Aansteken van kaarsen

Nadat wij de iconen hebben vereerd steken wij kaarsjes bij hen aan. In sommige kerken zijn er speciale plekken voor kaarsen, vaak gevuld met zand, bedoelt ter nagedachtenis aan de overledenen of voor de levenden of voor de heiligen.

Staan, zitten en knielen: waar moet je staan

De diensten worden staande gevolgd tenzij je moe bent of ziek en het nodig is dat je zit. Probeer te staan als er bewieroking is, een processie, een zegening, als het Evangelie gelezen wordt en als er ouderen zijn die graag willen zitten. De regel is dat men nooit knielt op zondag, omdat dit de dag van Opstanding is. Maar omdat er door de week zelden tot geen Liturgie wordt gevierd in parochies en men eerbied wil betonen aan de Gaven van het Lichaam en Bloed van Christus knielen gelovigen toch op zondag tijdens de Epiclese (“Zendt Uw Heilige Geest neer …). Alleen in de tijd ná Pasen tot aan Pinksteren wordt er nooit geknield! In de meeste orthodoxe kerken mag je gaan staan waar je wilt; sommige kerken kennen nog een scheiding tussen mannen (die tegenover de Christusicoon zitten) en vrouwen (die tegenover de MoederGods icoon zitten). Sta met uw handen naast uw lichaam of losjes gekruist voor uw lichaam (niet op uw rug), leun niet tegen muren of pilaren (als u wilt gaan zitten doe dat dan!), kruis niet uw voeten of uw benen. In traditionele orthodoxe landen zijn bovenstaande regels erg belangrijk wil men geen reprimande krijgen. Luister naar de oproep die regelmatig klinkt tijdens de dienst door de diaken of de priester: “Laat ons bidden tot de Heer!”, “Staat op!”, “Buigen wij onze hoofden voor de Heer!”.

Rondlopen: in- en uitgaan

Rondwandelen is oneerbiedig en slecht gedrag ook al ziet u het vaak gebeuren in de kerk. Naar buiten gaan om een sigaret te roken is eveneens zeer slecht gedrag. Als je wilt lopen om een icoon te vereren of kaarsen uit te blazen die bijna op zijn dan is dat geen probleem.

Op tijd in de diensten zijn

Voor alleenstaanden en volwassenen zonder kinderen is er geen reden om te laat in de diensten te zijn. Diegenen met kinderen moeten schatten hoe lang de kinderen het kunnen volhouden in de kerk (vergeet niet dat Griekse en Russische kinderen zonder problemen de gehele dienst kunnen volgen!) en stemmen daarop hun kerkbezoek af.

De duur van de diensten

Mensen staan vaak verbaast over de duur van een orthodoxe dienst. Gemiddelde tijden zijn als volgt:

Vespers: 40 minuten
Metten: 60 – 90 minuten
Uren: 15 minuten elk
Goddelijke Liturgie: 75 – 90 minuten

Het probleem is vaak dat diensten in elkaar overlopen zodat moeilijk aan te geven is waar de ene dienst eindigt en de ander begint. Zo heeft de Russische kerk op zaterdagavond een Vigiliedienst, die een combinatie is van Vespers en Metten.

Eten en drinken

Eet en drink in de kerk tijdens de diensten alleen datgene wat je wordt aangeboden door de priester of een andere functionaris. Dat wat je gegeven wordt eet dat. GOOI GEEN GEZEGEND BROOD OF KOLLIVA naar buiten voor de vogels. U mag (als u gedoopt bent) het antidoron (dit is brood dat is overgebleven van de voorbereiding van de Gaven) ontvangen aan het einde van de Liturgie: kom naar voren, kus het Kruis, de hand van de priester en ontvang zijn zegen en het antidoron.

Het kerkelijk personeel

De bisschop draagt een mitra (een soort kroon) en een kledingstuk dat lijkt op een groot T-shirt (sakkos) en een doek die lijkt op een sjaal die van de ene enkel om zijn nek gaat naar de andere enkel (epitrachelion). De priester draagt een kledingstuk dat lijkt op een grote poncho (feloon) en de epitrachelion. De diaken draagt een lang T-shirt (sticharion) en een strook van stof (orarion) die over de schouder heengaat en naar de grond hangt. De altaardienaren (eventueel geleid door een hypodiaken) dragen een sticharion. De lector draagt eveneens een sticharion en verzorgt de lezingen die niet door de priester of diaken worden gedaan en zal veelal de dienst leiden. Het koor verzorgt alle gezangen tijdens de dienst.

Deelnemen aan de dienst

Ook hier zijn er veel variaties. In sommige kerken worden het meezingen aangemoedigd. In de Griekse parochies is dat niet mogelijk; bij de Russische kerken mag alleen mee worden gezongen als men deel wil uitmaken van het koor. Vraag aan de koorleider in uw parochie wat mogelijk is.

Het is belangrijk dat alle zintuigen bij de dienst zijn betrokken; voortdurend met de neus in de liturgische boeken is geen juiste houding. Leer de diensten zo goed als mogelijk en leg daarna de boeken weg.

Heilige Communie

U kunt geen Heilige Communie ontvangen tenzij u orthodox bent en van uw geestelijke vader toestemming hebt om de Heilige Communie te mogen ontvangen. Als u gedoopt bent binnen een andere christelijke traditie mag u aan het einde van de Goddelijke Liturgie het antidoron (= ‘in plaats van de Gaven’) ontvangen.

Ontvangen van de zegen – het begroeten van een bisschop of priester

Ga naar de bisschop, buig voor hem en zeg ‘Zegen eminentie’, strek beide handen rechts over links, als een soort kom, uit naar de bisschop die ze vervolgens zal zegenen. Kus zijn hand als hij die in uw handen heeft gelegd. Doe hetzelfde bij de priester maar zeg ‘Zegen Vader’ als groet.

Collecte

Tijdens de Goddelijke Liturgie vindt er een of meerder collectes plaats (bijvoorbeeld voor de kerk, het aartsbisdom, de priesteropleiding enz.). Geef dat wat u voor uzelf kunt verantwoorden (naar draagkracht). Misschien is het goed te weten dat u in Nederland ieder gift aan de kerk – en waarvan u een (bank)afschrift hebt – bij de belastingaangifte kunt opgeven bij het onderdeel ‘giften’.

Bloemen etc.

Het meebrengen van bloemen wordt erg gewaardeerd. In overleg met de starosta (kerkvoogd) of een andere functionaris in de kerk worden de bloemen in een vaas geschikt en bij de iconen geplaatst. Op bepaalde dagen in het kerkelijk jaar kunnen er planten mee worden gebracht (groene planten op Pinksteren, basilicum op feestdagen van het Heilig Kruis, op Grote Vrijdag/heilige Zaterdag neemt iedereen bloemen mee om het Epitaphion (de icoon van het Graf van Christus) te versieren). Fruit en groenten mogen worden meegenomen bij de zegening van de oogst – de priester deelt ze dan na de dienst uit aan de gelovigen.

Uitleg over het orthodoxe kerkgebouw

De narthex is gericht op het Westen: de ingang, het voorportaal dat staat voor de wereld.

Het schip: het middengedeelte van de kerk waar de gelovigen bidden en zingen en waar de diaken voorgaat in gebed. In Griekse kerken staat hier ook de troon van de bisschop. Het schip staat voor de Kerk in de wereld.

De iconostase: de wand die staat tussen het schip en het altaar en waarop de belangrijkste iconen zijn geschilderd of bevestigd. Iedereen in het schip staat in de richting van de iconostase voor hun gebeden. De Koninklijke Deuren, in het midden van de iconostase, zijn de verbinding van de gelovigen met het altaar en zullen op bepaalde tijden tijdens de dienst openstaan.

De Altaarruimte (gericht het Oosten): hier staat het Heilig Altaar en de tafel van voorbereiding, waar de Gaven van brood en wijn worden voorbereid. Hier worden ook de gedachtenissen voorgedragen die door de gelovigen zijn ingeleverd (zie Gebedsintenties).

Het altaar mag alleen worden betreden door diegenen die er een taak moeten verrichten.

Voor de iconostase bevind zich de ambon, een verhoging van waaraf de priester de zegen uitspreekt.

Giften aan de kerk

Tijd, prosforen (hiervoor dient u bepaalde richtlijnen voor te volgen; vraag het aan de priester of starosta), wijn (Mavrodaphne of Commanderia), geld, iconen, bloemen, wierook (orthodoxe stijl te koop via kloosters en winkels in orthodoxe landen), kooltjes om de wierook te branden, kelken en andere vaten (schaaltjes e.d.), liturgische kleding. Als u een bijdrage wilt geven dan gaat de voorkeur uit naar een donatie in geld. Mocht u zelf iets willen aanschaffen voor de kerk vraag dan om advies aan de priester.

Orthodoxe organisaties

Vereniging van Orthodoxen

Orthodoxen jongeren in Nederland

Andere bronnen

Encyclopedie (Engels) over de Orthodoxie

Praktische en belangrijke zaken

Vasten

Overdrijf niet, maar doe wat haalbaar is!

Wanneer: woensdag en vrijdag, Kerstvasten, Grote Vasten, Heilige Week, Petrus en Paulus vasten, Vasten voor de Ontslaping van de MoederGods, Heilig Kruis. 5 Uur voor het ontvangen van de Heilige Communie (als u regelmatig Heilige Communie ontvangt; anders vanaf de woensdag voorafgaande aan de zondag vasten).

Regels: Geen alcohol, olijfolie (of andere olie) en dierlijke producten behalve die dieren die geen ruggengraat hebben.

Gebroken vasten: bij ziekte of zwakte of als het ziekte of zwakte kan veroorzaken. Als u over een grote afstand gaat reizen (bijvoorbeeld Amsterdam – Maastricht) of een hele ochtend gaat wandelen. Vis, wijn en olie zijn dan toegestaan. Ga niet over tot het kopen van allerlei producten waarin geen dierlijke vetten zitten (zoals reformproducten). Probeer het zonder te doen! Voor de beginnende orthodoxe gelovigen is het advies rustig aan te beginnen (bijvoorbeeld het eerste jaar geen vlees, volgend jaar geen vlees en vis en het volgende jaar verder ook geen zuivelproducten). U zult voor uzelf nieuwe recepten gaan opstellen om zó gebalanceerd maaltijden te hebben tijdens de Vasten. Bepaalde weken zijn vrij van Vasten op alle dagen (raadpleeg de kalender).

Feestdagen

Wanneer: Zondagen, Pasen, de Twaalf Feesten van de Kerk, Naamdag.

Regels: Een goede maaltijd, wat wijn en een klein feestje,

Gebroken vasten: sommige feesten vallen binnen de Vasten. Op zulke dagen is wijn en olie of wijn, olie en vis toegestaan.

[1] 1 kilo tarwe; 600 gram walnoten, waarvan 250 gram fijngehakt, 300 gram fijngemalen en de rest is voor garnering; 500 gram suiker; 1 zakje vanillesuiker; 1 theelepel zout; poedersuiker. Tarwe in koud water laten wellen (tenminste 8 uur voor verdere bereiding); het water afgieten en verversen met schoon water; water aan de kook brengen en op laag vuur verder laten koken (3-4 uur); roer regelmatig om te voorkomen dat de tarwe vastkoekt aan de bodem; pas nadat al het water opgenomen is de suiker toevoegen en vervolgens nog zo’n 2 uur laten staan. Pas als de massa niet gemakkelijk van de lepel valt het geheel in een kom doen en verder laten afkoelen. Vervolgens de gehakte en fijngemalen walnoten toevoegen, het zout en de vanillesuiker. Maak van de massa een soort heuvel; garneer met de overgebleven walnoten en bestrooi het met poedersuiker. Plaats in de kerk een kaarsje in het midden van de kolliva.

Informatie over de Orthodoxie